روزگار سپری شده سحرخوانی
به گزارش لباس دونی تا گذشته های نه چندان دور، ماه رمضان علاوه بر مناسكی كه همچنان شاهدشان هستیم، آئین ها و نغمه هایی هم با خود و در كنار خود داشت كه گویی این روزها به دست فراموشی سپرده شده یا خیلی كم فروغ شده است.
به گزارش لباس دونی به نقل از ایسنا، روزنامه ایران نوشت: پیش ترها، چاووش خوانان چند روز پیش از فرا رسیدن ماه رمضان در كوچه ها و میادین شهر راه می افتادند و نوید ماه رمضان را می دادند و در سه روز پایانی ماه صیام هم «الوداع خوانی» سر می دادند و به استقبال ماه شوال می رفتند؛ آئین ها و سنت هایی كه انگار حتی در روستاها هم از یادها رفته اند و كمتر كسی در این ماه مبارك گوش به سحر خوانی یا صدای طبل و نقاره می سپارد.
با فؤاد توحیدی، پژوهشگر موسیقی نواحی درباره موسیقی رمضان و نغمه ها و نواهای رمضانی-عمدتاً از یادها رفته- به گفتگو نشسته ایم كه در ادامه می خوانید:
موسیقی رمضان یكی از انواع موسیقی مناسبتی مذهبی در ایران است كه از دیرباز مورد توجه بوده، اما آیا این نوع موسیقی یا آئین ها در همه شهرهای ایران اجرا می شود؟
موسیقی آئینی رمضان در همه جای ایران رایج بوده و البته هنوز هم در خیلی از مناطق ایران مورد اهمیت بوده و همچنان شنیده می شود. آن دوران مانند امروز ارتباطات و تكنولوژی چندان گسترده نبود یعنی نه وسایل ارتباط جمعی وجود داشت و نه ساعت زنگداری و نه رادیو و تلویزیون، حتی دریك دوره با صدای شلیك توپ مردم متوجه آغاز ماه رمضان می شدند. البته هنوز هم در بعضی از نقاط ایران این سنت رایج است به صورت مثال در استان كرمان موسیقی رمضان بسیار مورد توجه مردم بوده و در هنگام افطار از ساز «سفید مهره» كه یك ساز بادی و صدفی شكل است استفاده می كردند. سازی كه معمولاً در امامزاده ها نگهداری می شود و در آن می دمیدند تا طلوع یا غروب خورشید را اعلام كنند یا آن كه در برخی از امامزاده ها مانند امامزاده زید (ع) شهداد كرمان هنگام سحر و افطار نقاره می نواختند. البته آن دوران در بازار كرمان هم صدای نقاره شنیده می شد. در بعضی از مناطق هم چون عبدل آباد كرمان با ساز شاخ نفیر نوید سحر می دادند. در روستاهای رفسنجان هم سازی بود به نام «چلیك» از جنس حلبی كه به گردن آویخته می شد و با ضرب های چوب مژده سحر یا افطار می دادند. در سیرجان هم با شتر به در خانه ها می آمدند و طبل نوازی می كردند و آوازهای مخصوص سحری می خواندند. متأسفانه همه این آئین ها و سنت ها در حال فراموشی است.
در كنار این برنامه ها، افرادی هم بودند كه به سحر خوانی می پرداختند و در هنگام سحر به مكان های مرتفع می رفتند و تا اذان بامداد آغاز به سحر خوانی می كردند و البته هنگام غروب آفتاب هم این مراسم اجرا می شد، درواقع حرفه این افراد سحر خوانی بود. آنها از تابش نور آفتاب روی كاهگل ها متوجه اوقات شرعی می شدند یعنی هنگامی كه كاهگل ها به رنگ زرد طلایی در می آمد متوجه طلوع آفتاب می شدند و دیگر كسی نباید غذا می خورد.
آئین سحر خوانی هنوز در همه شهرهای ایران اجرا می شود حتی در رادیو و پیشتر هم در مساجد و تكایا سحر خوانی می كردند.
سحر خوانی همچون آئین های ماه رمضان است كه هنوز هم پا برجا بوده و حال و هوای خودش را دارد. البته سحر خوانی در هر منطقه، منطبق با فواصل موسیقایی و گردش ملودی همان منطقه اجرا می شود و هر منطقه بر مبنای آداب و فرهنگ موسیقی خود سحر خوانی را اجرا می كند. به صورت مثال در جنوب كرمان سحر خوانی كاملاً مبتنی بر موسیقی مقامی منطقه است اما در شهرها این آئین بیشتر از جوهره موسیقی ردیفی و دستگاهی ایران تبعیت می كند. بعنوان مثال در یك منطقه قطعات در آواز شوشتری اجرا می شد یا در منطقه دیگر قطعات در دستگاه نوا اجرا می شد.
از دیگر آدابی كه ماه مبارك رمضان در كرمان برگزار می گردد «قنبر خوانی» است كه سال ۹۱ در لیست میراث معنوی (ناملموس) ایران به ثبت رسید. این آئین در واقع نوعی شبیه خوانی است كه روز بیست و یكم ماه مبارك رمضان در تكایا یا برخی از میادین شهر اجرا می شود و هنوز هم در اغلب روستاهای ایران این آئین زنده است. درگذشته این مراسم توسط پرده خوانان و مرشدان در شب های قدر یا روز شهادت حضرت علی (ع) اجرا می شد. در واقع قنبرخوانی نوعی نمایش موسیقایی، آئینی در اشكال آوازی به حساب می آید كه معروف به «قنبر» غلام حضرت علی (ع) و به عبارتی شرح حال او و ارادتش به مولا امیرالمؤمنین (ع) است.
آیا هنوز هم این سنت و آئین ها در ایران زنده است؟
متأسفانه خیر و هر روز كه می گذرد بخشی از فرهنگ ما هم به فراموشی سپرده می شود و بهتر است بگوییم دیگر چیزی از آن باقی نمانده است. البته این اتفاقات بد تنها شامل موسیقی رمضان نمی گردد بلكه ژانرهای دیگر موسیقی نواحی هم گرفتار فراموشی شده اند و رد پایی از آن باقی نمانده است و امروز جای سازهایی چون دهل و سرنا را سازهای الكترونیكی گرفته و جای تأسف است كه هیچ دلسوزی ندارد. موسیقی نواحی ما دیگر آرام آرام به ورطه نابودی می رود و با رفتن استادان پیشكسوت هر منطقه این نگرانی هم بیشتر احساس می شود، آنها میراث داران موسیقی اصیل ما بودند و هستند كه با مرگ خود بخش عظیمی از گنجینه موسیقی ایران را به زیر خاك بردند و در این سال ها كسی تلاش نكرد آثار آنها را به یادگار ضبط و جمع آوری كند. سالی یك مرتبه جشنواره ای با عنوان جشنواره موسیقی نواحی در ایران برگزار می گردد كه بیشتر جنبه یك نمایش هنری دارد البته بودن آن بهتر از حذف آن است اما ای كاش در چنین جشنواره هایی اتاق فكری تشكیل می شد تا با تدابیر بهتری در جهت حفظ موسیقی نواحی تلاش شود. حتی برگزاركنندگان این جشنواره می توانند از ایده و اندیشه دانشجویان هم بهره ببرند تا در كارهای پژوهشی شركت داشته باشند. البته چه بهتر بود جشنواره موسیقی نواحی به پژوهشگران دانشگاه ها سپرده می شد. اما متأسفانه هر سال یك تعداد افراد تكراری در بخش های مختلف آن قرارمی گیرند، آنها هر فكر و ایده ای كه داشتند پیاده كردند و به نظر من حضورشان اصرار بیش از حد است و به صلاح جشنواره ای به این عظمت نخواهد بود و بهتر است از ایده های افراد جوان تر و خوش فكرتر استفاده گردد تا علاوه بر آگاهی بیشتر به موسیقی اصیل سرزمینشان، در حفظ این آداب و رسوم تلاش بیشتری شود. متأسفانه باید بگویم ما مرز خطر را هم رد كرده ایم و به عقیده من تا بیست سال دیگر چیز زیادی از موسیقی نواحی باقی نخواهد ماند. حدود شش سال پیش نشست پژوهشی با هدف بررسی موسیقی آئینی رمضان در فرهنگستان هنر برگزار گردید كه اتفاق بسیار خوبی بود اما متأسفانه به یك دوره خلاصه شد و دیگر ادامه نداشت. ما می توانیم در دانشگاه ها یا مراكز هنری كارگاه های حتی یك روزه برگزار نماییم و موسیقی های آئینی چون موسیقی رمضان را به مردم و بخصوص نسل جوان معرفی نماییم. من شخصاً به همراه یكی از دوستانم فیلم مستندی تهیه كردیم از آداب و رسوم ماه مبارك رمضان در شهر كرمان كه چندین بار از شبكه چهار سیما پخش گردید. من در این مستند در نقش پژوهشگر بودم و از نقاط مختلف استان كرمان تصویربرداری كردیم و حتی در بعضی از نقاط كرمان كه سنت هایی چون موسیقی رمضان كاملاً از بین رفته بود خواهش كردیم برای یك مرتبه جلوی دوربین این موسیقی را اجرا كنند.
چرا تا به امروز جشنواره خاصی برای معرفی موسیقی رمضان برگزار نشده است؟ یا آنكه بخشی از جشنواره موسیقی نواحی را به معرفی و اجرای موسیقی های آئینی چون موسیقی رمضان اختصاص دهند؟
بله. ایده بسیار خوبی است اما متأسفانه از آن غافل شده ایم. ای كاش جشنواره ای در این خصوص در ایران برگزار گردد حتی به مدت یك دوره تا تمام مستندات آن ثبت و ضبط شود و در چارچوب كتاب یا لوح های فشرده در دست علاقه مندان قرار بگیرد. حدود ۱۲ سال پیش جشنواره ای در كرمان برگزار كردم با نام «چاووش خوانی» كه از نقاط مختلف استان كرمان در این جشنواره شركت داشتند و سبب شد اجراهای این هنرمندان ثبت و ضبط شود و چه خوب بود اگر همین كارها برای موسیقی رمضان انجام می گرفت.
جشنواره موسیقی نواحی طی این سال ها كه از برگزاری آن می گذرد به خیلی از ژانرهای موسیقی نواحی پرداخته است و هر سال یك مبحث خاصی را مورد توجه قرار می دهد به صورت مثال منظومه خوانی، موسیقی حماسی و… اما پرداختن به ژانرهای مذهبی كم تر مورد توجه این جشنواره بوده است. جشنواره موسیقی نواحی بعنوان بزرگترین جشنواره موسیقی مناطق نقاط ضعف بسیاری داشته و در این سال ها كه در شهر كرمان برگزار شده تنها محل اجرا مورد توجه بوده و هیچ كدام از دبیرها كرمانی نبودند و با مقتضای هر دوره دبیر جشنواره هم تغییر می كردند یعنی تا می خواستند سیاست های خویش را پیاده كنند به سرعت دبیر دیگری را جایگزین می كردند و به نظر من این اتفاق از بزرگترین معضلات جشنواره های موسیقی ایران است.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب