جهان پر شده از آدم های معروفی که
«حالا در همه جای دنیا گروه های مرجع فرهنگی مانند نویسندگان و اندیشمندان و قهرمانان واقعی جای خودرا به سلبریتی ها داده اند. جهان پر شده از آدم های معروف که مخاطب را تنها پول نقد می بینند. اما این تغییر مرجعیت چگونه رقم خورده و چه تبعاتی برای کشور دارد؟»
به گزارش لباس دونی به نقل از ایسنا، روزنامه ایران نوشت: «کاربری در توئیتر پرسیده بود: «چرا علامه محمدرضا حکیمی را قبل از مرگش نمی شناختم؟ چرا نمی دانستم چنین مجتهد و فیلسوفی در ایران زندگی می کند؟» سؤالی که هر کس به آن جوابی داده بود؛ برخی از رسانه ها ایراد گرفتند که به این چهره ها تریبون نمی دهند و بعضی شخصیت عزلت گزین بعضی از فرهیختگان جامعه را دلیل ناشناس ماندن آنها عنوان کردند و... چند هفته بعد ویدئویی دست به دست شد که در آن مجری برنامه از چند دختر نوجوان می پرسید دنیای بدون بازیگر محبوب خویش را تصور کنید. جواب آنها اشک بود و آه، از بی معناشدن زندگی می گفتند و دسته جمعی گریه می کردند: «دنیای طاقت فرسایی است. اگر او نباشد من هم نیستم. دوام نمی آورم. خیلی دشوار می باشد. اصلاً تصور دنیای بدون او ممکن نیست. ترجیح می دهم من نباشم ولی او باشد و همچنان بماند...»
این واکنش ها در چنین سن و سالی البته مختص به ایران نیست و حالا در همه جای دنیا گروه های مرجع فرهنگی مانند نویسندگان و اندیشمندان و قهرمانان واقعی جای خویش را به سلبریتی ها داده اند. جهان پر شده از آدم های معروف که مخاطب را تنها پول نقد می بینند. اما این تغییر مرجعیت چگونه رقم خورده و چه تبعاتی برای کشور دارد؟ جوانانی که این روزها بیشترین زمان را در شبکه های اجتماعی مانند اینستاگرام می گذرانند آیا می توانند در شرایط حساس اجتماعی موضعی درست اتخاذ کنند یا تحت تاثیر صفحات سلبریتی ها مواضع خویش را تغییر خواهند داد؟ یعقوب موسوی، جامعه شناس، پیشرفت تکنولوژی را سبب تحول عمده در مناسبات جدید فرهنگی و خرده فرهنگ ها می داند؛ تحولی که سبب شده تفاوت نسل ها بیشتر از پیش شود: «در این جهان اجتماعی جدید، تفنن، به حال خود بودن، اندیشیدن لحظه ای، فاقد عمق و تأملات دیرپا بودن و... را شاهد می باشیم. نسل جدید نسل گذران [لحظه ها] است. نسل بدون تأمل که نه مایل است به گذشته وارد شود و نه به آینده بیندیشد، بلکه تنها به حال اهمیت می دهد.»
او جریان سازی سلبریتی هایی که فضاهای شبه فرهنگی را سازمان می دهند، پارادایم غالب در ساختار فرهنگی می داند؛ چهره هایی که با پرکردن اوقات فراغت مردم در واقع مشغول کار تجاری هستند: «در همین جامعه نخبگان و دانشمندانی هستند که در علم و ادب سرآمد هستند اما در عزلت روزگار می گذرانند. جامعه جوان به آنها رغبتی ندارد و روی آنتن هم نیستند ولی هر روز در خارج و داخل از راه شبکه های اجتماعی و ماهواره ای شاهد بروز و ظهور افرادی هستیم که بخشی از فضاسازی فرهنگی داخل کشور را به خود اختصاص می دهند.»
موسوی به تجربه جوانی خود قبل از انقلاب اسلامی اشاره می کند و می گوید در گذشته هم خواننده ها و بازیگران و ورزشکاران گروههای مرجع بودند اما کار برای آنها خیلی سخت تر از حالا با انبوهی از تریبون ها و شبکه های شخصی و اجتماعی بود. شبکه هایی که این امکان را بوجود آورده اند تا جنس بدلی یک قهرمان در آن به سادگی رشد کند: «به تعبیر داریوش شایگان در «جهان شکسته و قطعه قطعه شده اجتماعی» نسل جدید ما فاقد جهان اجتماعی عمیق و هدفمند و منسجم است و متأثر از مضراب های روزمره اجتماعی است و به صورت افراطی سرگرم اوقات فراغت است.»
موسوی اعتقاد دارد در این میان معنا از دست رفته است: «مدت هاست که سؤالاتی مانند برای چه زندگی می کنیم؟ نه از سوی نسل جوان مطرح می شود و نه کسی جوابی برای آن دارد. ازاین رو بخشی از این جوانان برای فرار از بحران معنا به قهرمانانی که شاید اصیل هم نباشند پناه می برند.»
او مهم ترین تبعات نداشتن آرمان برای جوانان و دنبال کردن سلبریتی های کاذب را نداشتن کنش یا واکنشی مناسب با بحران های اجتماعی می داند: «در واقع شاهد این خواهیم بود که جوان در بزنگاه بحران، آمادگی روبه روشدن با آنرا ندارد.»
با صحبت های موسوی به این فکر می کنم که آیا جوانان تنها مقصر به وجودآمدن این وضعیت هستند؟ وضعیتی که در آن گروههای مرجع تغییر کرده و نوجوانان و جوانان در انبوهی از صفحات مجازی وقت می گذرانند، با قهرمانان و آدم های معروف همذات پنداری می کنند و گاهی زندگی خویش را گره خورده به آنها تصور می کنند؛ بویژه در دوران کرونا و خانه نشینی که سبب شده مردم زمان بیشتری را در شبکه های اجتماعی بگذرانند. اردشیر گراوند، جامعه شناس، مسأله اصلی را تضاد بین آرمان ها و الگوهای معرفی شده به وسیله سیستم می داند: «باید پرسید در کشور ما چه آرمانی وجود دارد و برای رسیدن به آن آرمان ها چه الگویی معرفی کرده ایم؟ هر چقدر آرمان ها بنیادی تر باشد الگوها هم باید همان قدر بنیادی تر باشد. اگر آرمان ها اخلاق مداری و افتخار تمدنی باشد آن موقع محمدرضا حکیمی و علامه طباطبایی و شجریان و اخوان ثالث الگو می شوند. باید ببینیم برای آن نوجوانان در دوران کودکی و ابتدایی و راهنمایی چه آرمان هایی معرفی کرده ایم که آنها این الگوها را برگزیده اند.»
البته او هم بخشی از این الگوگزینی ها را طبیعی و بنا به سن و سال و تنش های دوران نوجوانی می داند. درصورتیکه در فضای مجازی خیلی ها گفتند چند سال دیگر نوجوانان همان ویدئو که در واکنش به تصور جهان بدون بازیگر محبوب شان گریه می کردند، به کار خود خواهند خندید. گراوند اعتقاد دارد این الگوها برای تفنن است و باید دید آن نوجوان به منظور زندگی واقعی خود سراغ چه کسانی رفته است: «آرمان های یک کشور باید آن قدر دقیق و حساب شده باشد که افراد جامعه نه آن قدر از آن احساس دوری کنند که نتوانند نقشی برای خود در نظر بگیرند و نه آن قدر دم دستی باشد که به ابتذال منتهی شود.» میتوان گفت هم سنگ بزرگ و هم سنگ بسیار کوچک به یک اندازه امکان دارد که به هدف نخورد.
گراوند در کنار تضاد بین الگو و آرمان های اجتماعی بحث دیگری را هم در ارتباط با رسانه ها مطرح می کند؛ جایی که از نظر او تنها معدود افرادی به آن راه پیدا می کنند و می توانند از آن برای معرفی خود یا اثرشان استفاده کنند: «اغلب رسانه های ما سیاسی و باندی است و این مسأله سبب شده متأسفانه نتوانند آدم باسوادی معرفی کنند بلکه کسی را معرفی می کنند که در جهت منافع آنان باشد. آیا یک فرد به واسطه نوشتن چند کتاب و جایگاه علمی اش می تواند به مردم معرفی شود؟ باید بپذیریم که دسته های سیاسی با رسانه هایی که دارند نه تنها به دنبال منافع عمومی نیستند بلکه به پیشبرد اهداف سیاسی خود می اندیشند و از افرادی استقبال می کنند که به آنان در راه این هدف کمک کنند.»
این روزها ویدیوهای عجیب از نوجوانان کم نیست؛ ویدئوهایی که نشان داده است شکاف نسلی به جایی رسیده که دیگر قابل درک نیست. باآنکه بعضی از جامعه شناسان اساساً به شکاف نسلی اعتقادی ندارند و می گویند بین ما و پدران ما شکاف بیشتری وجود داشته تا ما و فرزندان مان. طرفداران این نظریه که کم هم نیستند معتقدند نسل پیشین آنها درک کمی از وضعیت آنها و دنیای آنها داشته اند؛ در حالیکه خود آنها با فرزندان شان در تمام فرازوفرودهای پیشرفت اجتماعی دوشادوش حرکت کرده اند. اگر این طور است مشکل کجاست؟ اگر شکاف نسلی میان جوانان امروز با اولیای شان وجود ندارد، چرا جوانان گاه از مسیر هنجارهای فرهنگی خارج می شوند؟ به نظر می آید این هنجارگریزی ها را باید در مجموعه ای دیگر و از زاویه دیدی دیگر تحلیل کرد. همین چند ماه پیش بود که ویدئویی از یک دختر نوجوان با قمه ای در شلوار وسط یک دعوا همه را متعجب کرد. از نظر موسوی و گراوند همه از سیاستگذاران تا اصحاب رسانه و حتی تکنولوژی های نوین، در به وجودآمدن این وضعیت مؤثر هستند.»
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب