محمودخان صبا و سهراب سپهری، شاعر نقاشان كم شمار ایران زمین
محمود خان ملک الشعرا، ملقب به صبا، از نقاشان دوره ناصری است که در شمار شاعران نقاش به شمار می آید اما به خاطر نقش پررنگ کمال الملک کمتر به او پرداخته شده است.
به گزارش روز چهارشنبه گروه فرهنگی ایرنا، وبینار تخصصی محمودخان ملک الشعرا از سنت تا نوگرایی، عصر سه شنبه با همت معاونت پژوهشی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران و با همکاری دفتر پژوهش کاخ موزه گلستان برگزار شد و منتقدان هنری و صاحب نظران درباره آثار این هنرمند دوره قاجار سخن گفتند.
محمود خان تغییرات مدرن نقاشی را درک کرد
مهدی حسینی، عضو پیوسته فرهنگستان هنر، ضمن اشاره به اینکه فرهنگستان برنامه هایی برای بزرگداشت نقاشان کمتر شناخته شده ایرانی دارد، اظهار داشت: محمود خان یکی از بنیانگذاران نقاشی مدرن ایران است اما شاعر هم هست و اولین شعر کودکان به زبان ساده را هم سروده و سیروس طاهباز در کانون پرورش فکری از آن یاد کرده است. محمودخان ادعایی برای هنرمند هنرهای تجسمی بودن نداشت، از طرفی آثاری که آفریده است برای دربار بوده و اغلب آنها در کاخ گلستان نگهداری می شود.
وی افزود: محمود خان احساس غریبی نسبت به زمان داشت و به خوبی می توانست آنرا حس کند و در آثارش آنرا نشان می داد. زمان در آثار او بازآفرینی شده است در حالیکه هیچگاه ایران را ترک نکرده بود، اما با ظرافت و حساسیت متوجه می شود که هنر در حال دگرگونی است و بنابراین نگاهی به سمت مدرنیسم داشت.
حسینی ضمن اشاره به تابلوهای مهم محمود خان ملک الشعرا، نظیر شمس العماره یا تابلوی استنساخ اظهار داشت: آثار او با وجود اینکه پرسپکتیو یا هندسه مکان را به خوبی رعایت کرده است، از طرفی اصول نقاشی سنتی ایرانی یعنی استفاده از نور و رنگ را هم در نظر داشته است.
وی با برشمردن خصوصیت های مدرنیسم، عنوان کرد: متاسفانه هنرمندان قرن نوزدهم نسبت به این رویدادها بی تفاوت بودند و به تعداد انگشت شماری به آن واکنش نشان دادند، افرادی چون محمود خان ملک الشعرا، صنیع الملک و اسماعیل جلایر، از این افراد بودند.
اهمیت کمال الملک، باعث شد محمود خان دیده نشود
محمود افتخاری، مولف کتاب شاهکارهای نقاشی ایران، با ارائه زندگی نامه از محمودخان ملک الشعرا اظهار داشت: او به علوم مرسوم زمانه خود احاطه داشت، پدر و پدربزرگ او شاعران دربار فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه بودند بنابراین ملقب به ملک الشعرا شدند. خود او به ناصرالدین شاه نزدیک نشد و برخلاف کمال الملک با او ارتباط برقرار نکرد، او از معدود هنرمندانی است که هیچ نسخه ای از از پادشاهان نکشیده است.
این پژوهشگر، با اشاره به اینکه اگر می خواهیم از نقاشی مدرن در ایران صحبت نماییم باید از محمود خان شروع نماییم، افزود: تک به تک آثار او نشان داده است که چقدر نوگرا و دقیق است. یکی از آثار بسیار مهم او اثر رنگ روغنی است به نام استنساخ که ابتدا آبرنگ آنرا کشیده است، سپس رنگ روغنی بر مبنای همان تصویر کرده، در این تصویر فضاها و زوایای جدیدی در نقاشی ایرانی گشوده شده است. در سال ۱۹۳۱ میلادی و ۱۳۱۰ خورشیدی، در نمایشگاهی در لندن، این اثر او به نمایش در می آید که منتقدان فکر می کنند کار پیکاسو یا سالوادور دالی است. این اثر در موزه ای در پاریس به نمایش در آمده، در سال ۱۹۵۶ که آنجا هم شگفتی ساز بوده است، برخی منتقدان تابلوی استنساخ را کاری اکسپرسیونیستی دانستند.
افتخاری با اشاره به اینکه اگر بخواهیم کاخ گلستان را مرمت نماییم می توانیم از آثار محمود خان بهره بگیریم، افزود: در کار او چنان جزئیات به دقت تصویر شده اند که رئالیسم بگونه ای دیگر به نمایش درآمده است. او از سبک نقاشی ایرانی برای به تصویر کشیدن جزئیات استفاده فراوانی برده و از رنگ ها به شیوه درستی برای پرسوناژها یا حتی کاشی های اثر معماری بهره گرفته، تا جایی که میتوان گفت ریزه کاری های مینیاتور را در کار خود آورده است.
وی افزود: نقاشی یک وجه شخصیتی محمودخان است و وجه دیگر او شاعرانگی است، در تاریخ تعداد شاعر نقاشان خیلی کم است، محمودخان ملک الشعرا و سهراب سپهری یکی از این افراد هستند. من فکر می کنم برخی از نقاشی های محمود خان را در شعرهایش میتوان پیدا کرد، در تصاویری که از طبیعت کشیده است این همان کاری است که سهراب سپهری در شعرش انجام داده، نقاشی های این دو بگونه ای شعرگونه هستند. در آثار محمود خان شعر گونگی را می بینید و نور پردازی در شاعرانگی اثر تأثیر دارد و حس می شود، بنابراین پایه های امپرسیونیسم در آثار او بسیار دیده می شود.
افتخاری ضمن اشاره به نقش کمال الملک در هنر دوره ناصری، اظهار داشت: یکی از جریانات مهم دوران هنری محمود خان ملک الشعرا حضور کمال الملک است، با این وجود محمود خان هیچگاه تحت تأثیر رویکرد کلاسیک او قرار نگرفت اما اهمیت کمال الملک، باعث شد که محمود خان دیده نشود.
افتخاری در انتها محمود خان ملک الشعرا را شخصیتی منحصر به فرد در هنر ایران دانست و پیشنهاد کرد در کاخ گلستان اتاقی برای نمایش آثار او اختصاص داده شود.
محمودخان تاریخ معماری کاخ گلستان را تصویر کرده است
کامیار فاروقی، منتقد هنری، با اشاره به اینکه در زمان پژوهش درباره صنیع الملک به محمود خان ملک الشعرا رسیده است اظهار داشت: او از یک استقلال فکری بهره می برد اما کارش دیده نشد، متاسفانه هنوز در سیطره کمال الملک به سر می بریم اما مشکل فرهنگ ماست.
وی اضافه کرد: نشان دادن، پرسپکتیو در نقاشی ایرانی، کار چندان مشکلی نبوده اما در دنیای ذهنی و تفکر و زیبایی شناسی آنها جایی نداشته است. اما محمود خان به مبحث توجه کرد و این خصوصیت را نشان داد. محمود خان تاریخ معماری کاخ گلستان را تصویر کرده است، اماکنی که ناصرالدین شاه بعد از سفر به اروپا تخریب کرد، مثل تالار آیینه خانه و حوض خانه زیر تالار آیینه، را در آثار محمودخان می بینیم.
او زمانه خویش را به خوبی حس می کرده است در کارش اتفاقاتی را که در شرف وقوع است و آنچه در دوره مدرنیته روی می دهد را تصویر می کند.
فاروقی افزود: او یکی از خاص ترین نقاشان تاریخ هنر ما بوده است، وی در کار خود نشان داده است که نقاشی ایرانی در ذات خودش ظرفیت پیشرفت و افزودن المان های مهم را دارد که به موج سازی منجر شود، همان گونه که خودش به این خصوصیت رسید.
در بخشی از این وبینار، سید عباس حسینی و میلاد جهانی سیاهرودی، پژوهشگران هنر ایران، با بررسی آثار محمودخان و نمایش نقاشی های او، به تشریح و مقایسه آنها پرداختند.
محمودخان مَلِک الشُّعَرای کاشانی (تهران ۱۲۲۸ـ ۱۳۱۱ق)
نقاش، شاعر و خوشنویس ایرانی. از هنرمندان عهد ناصری بود. سنّت های ایرانی و اروپایی را درهم آمیخت. در سوزن دوزی، مجسمه سازی، قلمدان نگاری، منبّت کاری بر روی چوب و عاج، و ماکت سازی طبع آزمایی کرد.
در کتابت خطوط توانا بود، و خط شکسته و نستعلیق را استادانه می نوشت؛ کتابی در شرح احوال مشاهیر دوران ناصری را به خط شکسته و نستعلیق در ۱۳۰۳ق نگاشت. محمودخان لقب ملک الشعرایی را از جد و پدرش به ارث برد، لیکن خودش هم شعر می سرود؛ علاوه بر مدیحه سرایی، اشعاری در تهنیت عید نوروز، وصف کاخ شاهانه، و سایر موضوعات دارد. محمودخان ملک الشعرا در تهران به دنیا آمد؛ از خاندان صبا، که تمام آنان از رجال هنر و ادب بودند، و فرزند محمدحسین خان ملک الشعرا متخلّص به «عندلیب» بود. در جوانی به تحصیل علوم زمان و کسب دانش و هنر پرداخت، و در ادبیات، ریاضیات، هیئت، حکمت و عرفان، و تاریخ شهرت یافت. سپس به نقاشی و تصویرسازی روآورد و در اندک زمانی نام آور شد.
ابوالحسن صبا، موسیقی دان نامدار از نوادگان این هنرمند است.
منبع: lebasdooni.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب