كارشناس حوزه علمیه:
غنا به معنای حرام بودن همه مصادیق موسیقی نیست
به گزارش لباس دونی كارشناس حوزه علمیه اظهار داشت: واژه غنا به این معنا نیست كه همه مصادیق موسیقی، حرام است كما اینكه وقتی به مباحث فقهی حوزه موسیقی می پردازیم به شرایطی درباره آن اشاره می نماییم كه مصادیق حرام موسیقی را بازگو می كند، پس اگر درباره غنا حرف می زنیم در حوزه مصادیق حرام موسیقی سخن می گوییم نه تمامیت موسیقی. موسیقی می تواند مصادیق مستحب و واجب داشته باشد.
نخستین نشست پژوهشی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر پس از ظهر روز گذشته شنبه ۲۶ بهمن با حضور محمد اله یاری مدیركل دفتر موسیقی در سالن باربد فرهنگستان هنر برگزار گردید و در این جلسه كارشناسان حوزه علمیه حجت الاسلام مهدی همازاده ابیانه و حجت الاسلام سیدفرید حاج سید جوادی مبحث مرز حرمت در موسیقی از نگاه اسلام را بررسی كردند.
در ابتدای اولین جلسه پژوهشی سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر، حجت الاسلام مهدی همازاده ابیانه گفت: بحث تعریف غنا بحث اصلی است. واژه غنا به این معنا نیست كه همه مصادیق موسیقی، حرام است كما اینكه وقتی به مباحث فقهی حوزه موسیقی می پردازیم به شرایطی درباره آن اشاره می نماییم كه مصادیق حرام موسیقی را بازگو می كند. پس اگر درباره غنا حرف می زنیم در حوزه مصادیق حرام موسیقی سخن می گوییم نه تمامیت موسیقی. موسیقی می تواند مصادیق مستحب و واجب داشته باشد.
هنر از مصادیق جمال است
این كارشناس حوزه علمیه افزود: بعضی مجتهدین معاصر با ضمیمه كردن «هنر از مصادیق جمال است» به این نتیجه رسیده اند كه هنر نه تنها فی نفسه زیباست بلكه مباح هم هست. فی نفسه، حكم موسیقی و هنر از استحباب آغاز می شود. درباره حكم حرام بودن غنا هیچ تردیدی وجود ندارد. چونكه بیشتر از بیست روایت به تعبیری متفاوت درباره این مورد دیده ام كه بعضی از آنها هم درست است و در طول تاریخ بیشتر از هزار ساله فقه ما، همه فقها بر حرام بودن چیزی به نام غنا اجماع دارند. تمام بحث این است كه غنایی كه حرام است، چیست؟ در تعریف مبحث است كه الی ماشاالله بحث مناقشه وجود دارد. مرحوم نراقی ۱۲ تعریف از فقهای قبل خودش درباره غنا نقل می كند.
او افزود: برخی دیگر از محققان مفهوم طرب را مورد مناقشه قرار داده اند. برای مثال محقق اردبیلی پس از اینكه احتمالاتی را ذكر می كند، می گوید طربی را كه فقها مطرح كرده اند تعریف روشن و واضحی ندارد كه معیار آن چیست. شاید یكی از مهم ترین مشكلات بحث مفهوم طرب است. مثلاً خلیل در كتاب العین طرب را مرتفع ساختن اندوه و جایگزین كردن شادی تعریف كرده است كه مسلم است این نباید مشكل شرعی داشته باشد.
پیچیدگی های تاریخی در تعریف غنا
حجت الاسلام همازاده ابیانه با اشاره به اینكه مشكل اصلی ما در بحث تعریف مبحث است، اضافه می كند. حتی وقتی به عربِ دست نخورده و ماقبل از سال صدم هجری، رجوع می نماییم به آنچه در عرف آن زمان وجود داشته ملتزم هستیم. به آن زمان هم كه رجوع می نماییم بحث زیادی را در تطبق فقها نمی یابیم. ما در یك مرور مختصری تعریف غنا می بینیم كه ابهام و پیچیدگی هایی وجود دارد.
رئیس دفتر طرح و برنامه مدرسه اسلامی هنر در بخش دیگری از نشست اظهار داشت: ما در شریعت موضوعاتی داریم كه ابداع شارع است مثل صلاة. كه این موضوعات حقیقت شرعی است. اما خیلی از موضوعات این چنین نیست یعنی شارع درباره آن حكم داده اما موضوعات حقیقت عرفیه دارند. یعنی ما باید به عرف آن روز رجوع نماییم و ببینیم چه موضوعی وجود داشته كه شارع گفته حرام است. ثمره این مورد این است كه وقتی حقیقت شرعی نیست شأن فقهی استنباط مبحث نیست.
تفاوت معنای روایات در زمان
او اعلام نمود: برخی از روایات تاریخی در یك مقطع زمانی خاصی صادر گردیده است و امكان دارد در زمان های دیگر معنایی متفاوت پیدا كند. برای مثال در دوره ائمه كه روایات صادر گردیده است، موسیقی و مجسمه سازی به معنای امروز نداشتیم و آنچه كه محل اشاره امام درباره غنا است مجالسی بوده كه بنی امیه و بنی عباس برپا می كردند و زنان و آوازخوانان را دعوت می كردند و مجالس مختلط زن و مرد و با شرب مسكرات همراه بوده است و بسترساز به میل فحشا بوده است. در چنین زمینه تاریخی كه نسبت به موسیقی فاخر تعریف درست و جامعی نداریم، نمی توان نسبت به حلال یا حرام بودن موسیقی فاخر با تعریف امروز حكمی داد.
حجت الاسلام همازاده ابیانه اظهار داشت: ما روایت داریم كه در شب عروسی به شرط آنكه مجلس زنانه باشد، غنا مشكلی ندارد. وقتی كاركردهای دیگری به جز آنچه كه اشاره كردم پیدا می كند ولو اینكه كه دستگاه یا آواز باشد مورد حكم حرمت قرار نگرفته و مستثنی شده است. غالب فقها قبول دارند كه غنا تعریف عرفی دارد و باید دید عرب آن روز چه چیزی را غنا می دانسته است. با توجه رجوع ما به متون آن دوره، به نظر میاد كه غنا ناظر مجالس خاصی بوده است و صرف لهو نبوده است.
عضو هیئت علمی انجمن حكمت و فلسفه درباره وضعیت حال موسیقی توضیح داد: ظاهراً می توانیم ملاك هایی را بیرون بكشیم كه از غنا واضح تر هستند. زمانی كه ائمه درباره غنا صحبت كردند ذیل این عناوین بوده است.
نیاز به نوزایی در روش استنباط
او در بخش دیگری از صحبت هایش اظهار داشت: به نظر می رسد احتیاج به نوزایی در روش استنباط داریم كه می تواند به شیوه های متفاوت صورت بگیرد.
حجت الاسلام همازاده ابیانه اعلام نمود: از سال ۹۳ فضای جدیدی كلید خورد و سلسه نمایش های فقه هنر پایه ریزی شده است و عده ای از فقهای قم وارد شدند و موضوعات خاصی كه بخشی از آن موسیقی است سفارش می گیرند و روی آن كار می كنند.
ما می توانیم ارتباط نزدیك بین موسیقیدانان و فقها داشته باشیم و تا مرزی این دانش را پیش ببریم نه اینكه صرفا تكرار مكررات باشد. به نظر می آید این مورد هم راهگشا بوده است و در سال ۱۳۹۴ رهبری هم بسیاری از این كار تجلیل كردند. اما این كارها پژوهشی است و تا زمانی كه تبدیل به جریان علمی شود احتیاج به زمان دارد و اگر دنبال نتایج كوتاه مدت هستیم باید كارهای دیگری هم به موازات این اقدام صورت گیرد.
او اظهار نمود: باید گزارشی از موسیقی كشور به درستی به بزرگان عرضه شود چونكه گاهی اوقات حكمی كه داده می شود بر مبنای تلقی خاصی از یك فضای هنری است. یعنی درباره آلات موسیقی در روایت ها ذیل فساد می رود و حداقل در بخشی از فقها این تلقی وجود دارد كه فضای موسیقی كشور فضای فسادانگیزی هست به خصوص برای جوانانی كه می خواهند وارد آن شوند. نمی گویم این نگاه درست است اما وجود دارد. طبیعتاً بر طبق این تلقی حكم ثانوی داده می شود. به جهت اینكه شناخت فضا دقیق تر شود باید كارهای كوتاه مدتی انجام داد. شاید به گشایش های نزدیك تری برسیم.
غنا با موسیقی فرق دارد
حجت الاسلام سیدفرید حاج سید جوادی، مدرس حوزه و سخنران دیگر این نشست هم به تمیز بین غنا و موسیقی اشاره نمود و اضافه كرد: غنا، خصوصیات مربوط به آوای انسانی است اما موسیقی ابزار دارد. در فضای روایت ما میزانی كه سوال شده و درباره غنا و صوت آدمی صحبت شده به مراتب بیشتر از بحث درباره آلات موسیقی است. مساله مبتلابه ما ساز به معنای ادوات است. در روایت به ساز اشاره شده نه به صدا و در آواز بعنوان آواز اشاره شده است. شاید نزدیكترین معنایی كه به غنا داریم نزدیك به آواز است.
این مدرس حوزه اضافه كرد: برای فقهای نسل اول مساله روشن بوده كه وارد بحث مفصل و تفریحات نشدند بلكه تعریف اجمالی و تحریم غنا بوده است. برای آنها مهم نبوده كه مبحث را بسط دهند و استفاده از ابزار موسیقی مثل بربط، تمبور و غیره را تحریم می كردند اما مساله موسیقی خیلی كمتر سوال شده است و تعداد روایات كه مبحث آن حرمت سازهای موسیقی باشد كمتر از غنا بوده است. روایت های متفاوتی درباره سازها داریم كه در مضمون اغلب آنها نكوهش وجود دارد.
وی اضافه كرد: تعداد كمی می بینیم كه بگویم این روایت دلالت بر حرمت دارد؛ حرمت فعلی كه نتیجه ارتكاب آن عقوب الهی است. تعداد روایتی كه با این مضمون درباره موسیقی باشد به مراتب كمتر از غناست و شاید حدود ۱۵ روایت درباره غنا داریم.
مدیر سابق مدرسه عالی فقه و اصول حوزه علمیه قم در بخش دیگری از صحبت هایش به ساز اشاره و عنوان كرد: با مرور عمده روایات موسیقی، روایت بر آلات موسیقی كه ناظر بر شنیدن آن باشد، پیدا نكردم و همه روایات حدودا بر نواختن آن است.
استحاله معنای مطرب در طول تاریخ
حجت الاسلام حاج سید جوادی در بخش دیگری از صحبت هایش بیان نمود: اگر امروز بگوییم فلانی مطرب است یا آواز خوان، معنای متفاوتی دارد. اگر عنوان مطرب را ۱۵۰ سال پیش به كسی می گفتند مشكلی نداشت اما حالا اگر به كسی گفته شود توهین به حساب می آید.
در واقع معنای دو لغت مطرب و خواننده كاملا فرق كرده است. این تطوراتی كه اتفاق می افتد مربوط به زبان شناسی تاریخی می شود. اما درباره ساز كمتر این مشكل را داریم چونكه ساز یك اسم جامد و كاملا ذات است. در فضای فقهی كمتر افرادی هستند كه ساز یا آواز را محدود به مجالس لهو بدانند.
وی در بخش دیگری از صحبت هایش اظهار داشت: ما در آستانه تصمیم گیری حیثیت ساز و آواز هستیم آیا آنها مثل مسكرات حرام هستند؟ یا مصادیقی از یك عنوان دیگر هستند. اگر بگوییم خودشان حرمت دارند یك نتیجه دارد و رای موجود را تثبیت می كند اگر جامعه فقهی درباره فرضیه ای كه مطرح شده كه حرمت برای ساز و آواز نیست بلكه برای عنوانی است كه از آثار و نتایج آن است، مسیر عوض می شود. با همه این احتمالات نمی توان منتفی دانست ولو نهی شارع از موسیقی و آواز، برای این باشد كه آثار آنچنانی دارد.
این مدرس حوزه درباره افق دیگری از بازبینی بیان نمود: افق تغییرات بازبینی در كل این است كه آنها را ذیل حلال و حرام ببینیم. و اجبار آوری آن سخت باشد یا آنرا تقلیل بدهیم و عمده ای از مسائل را در حوزه فردی بگذاریم. این هم افقی است كه شاید مواجه حداقل اجتماعی و كلان و حوزه سیاست گذارانه را تحت تأثیر قرار دهد. بخشی را كه ممانعت می كند واگذار كند به مرزهای خیلی واضح حرمت موسیقی و بخش مشتبه آنرا به بخش های نرم بیاورد. یك افق كاملا فقهی و افق دیگر كاملا سیاست گذارانه است.
متاسفانه تعامل سیاست گذاری فرهنگی ما با فقه پس از گذشت چهل سال هنوز قوی نشده است و چالش های سیاست گذاری ما در بخش های فقهی عمق پیدا نمی كند و نتایج كاربردی و جدی داشته باشد. ما باز هم فكر می نماییم با همان فتواهای سابق پاسخ باردیگر به سوالات بدهیم. هنوز در بازخوانی منابع فتواهای قبل كار جدی نشده است.
حجت الاسلام حاج سید جوادی هم با اشاره به اینكه احتیاج داریم تا حلقه واسطی در این حوزه به وجود بیاید تا رفت و برگشت بین دو فضا را ایجاد كند، اضافه كرد: زمانی فتوایی داده می شد و مردم هم با آن ارتباطی برقرار می كردند اما از آنجایی كه هم اكنون در حوزه موسیقی سیاست گذاری می نماییم نمی گردد مثل پیش از دور دستی بر آتش داشت.
اگر قرار باشد كسی امروز درباره موضوعاتی كه در حوزه عمومی كه از جانب حاكمیت مداخلات سیاستگذاری می شود، نظرات فقهی دهد و انتظار تاثیرگذاری داشته باشیم باید در میدان كنش و واكنش قرار بگیرد. هنوز این حلقه ارتباط و چرخه داد و ستد بین میدان جامعه ما برقرار نشده. به نظر من اگر فقها می دانستند بالاترین مصرف فرهنگی جامعه موسیقی است، شاید آنرا جدی تر می گرفتند، تولیدات فكری كه پیدا می شود باید به سرعت به جامعه تخصصی آن عرضه و بازخورد آن گرفته شود.
او بیان نمود: این فرآیندی كه از آن چهل سال گذشت، را شاید می شد در مدت زمان پنج تا شش سال طی كرد. چهل سال زمان زیادی است كه ما اینگونه بحث ها را مطرح نماییم.
سعی دفتر موسیقی در طرح منویات مقام معظم رهبری در باب فقه و موسیقی
در ادامه محمد اله یاری فومنی، مدیر كل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم با قدردانی از كارشناسان حاضر در این جلسه بیان نمود: ما درباره این موضوعات خیلی حساسیت به خرج دادیم و پس از آن كه كتاب مقام معظم رهبری درباره فقه و موسیقی چاپ و انتشار یافت، در دفتر موسیقی جلساتی برگزار گردید تا بتوانیم این كتاب پرارزش را بیشتر در جامعه موسیقی مطرح نماییم و تلاش كردیم آنرا به مباحث اجتماعی سوق دهیم.
او بیان نمود: رهبر معظم انقلاب هم تاكید نمودند كه در سرود به این مورد هم پرداخته شود و تعبیر ایشان این هست كه وقتی بچه ها از مدرسه به خانه می روند، سرود بخوانند. این سرود گرچه گونه ای از موسیقیایی است كه هم خوانی دارد اما باز با فراز و فرودها همراه می باشد. به هر حال میان موسیقی و آنچه كه فضای فقهی و دینی ماست فاصله وجود دارد و این فاصله ما را به شدت اذیت می كند.
اللهیاری فومنی افزود: امروز چندین میلیون نفر از جوانان و نوجوانان به موسیقی گرایش دارند و این گرایش به گونه هایی از موسیقی است كه ما حتی فرصت نكردیم به آن فكر نماییم. در شرایطی كه امكان دارد مساله آن جوان به موسیقی، مساله حلال و حرام نباشد و اینكه اصلا باید موسیقی را تطابق و دلالت با دین دهد. ما در حوزه اندیشه ایِ این موضوع، هنوز در یكسری مقدمات هستیم و این فاصله ما را اذیت می كند. دفتر موسیقی بعنوان جایی كه سیاست گذار و مرجع صدور مجوز باشد، طبیعی است كه از این شكاف بیشترین صدمه را می بیند.
سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر در یك نگاه
سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر كه تا آخر شب چهارم خود شاهد اجرای ۳۶ گروه موسیقی و هنرمند در شش سالن پایتخت بوده است، به ریاست محمد الهیاری مدیركل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دبیری شاهین فرهت از چهارشنبه شب ۲۳ بهمن تا روز چهارشنبه ۳۰ بهمن در تالار وحدت، تالار رودكی، بنیاد آفرینش های هنری هنری نیاوران، تالار سوره حوزه هنری، مجموعه فرهنگی هنری برج آزادی و سالن میلاد نمایشگاه بین المللی میزبان مخاطبان خواهد بود و ۸۲ گروه موسیقی در بخش های موسیقی دستگاهی، نواحی، كلاسیك، بین الملل، پاپ، اركسترال، تلفیقی، بانوان، كودك و نوجوان با ۹۰ اجرا در ۸۰ نوبت به اجرای برنامه می پردازند.
جشنواره های استانی موسیقی فجر با حمایت ویژه سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر و در جهت همراهی با مردم سیل زده از استان سیستان و بلوچستان شروع شده است و گروه های بومی استان سیستان و بلوچستان در این دوره جشنواره از ۲۰ تا ۲۵ بهمن در شهرهای زاهدان، چابهار، نیك شهر و قصرقند اجراهای خویش را بروی صحنه برده اند.
در این دوره از جشنواره و در شب گذشته یاد و خاطره جانباختگان سانحه هوایی هواپیمای اوكراینی با اجرای قطعه ۱۷۶ ساخته بهزاد عبدی گرامی داشته شد و اولین دوره جایزه موسیقی و رسانه و جایزه ترانه سال از برنامه هایی خواهد بود كه برای اولین بار برگزار خواهند شد.
نشست های پژوهشی این دوره از جشنواره از روز گذشته شنبه ۲۶ بهمن در فرهنگستان هنر شروع شده و اشركت برای عموم در این نشستها ازاد اعلام شده است. نشست پژوهشی روز گذشته با محوریت مزر حرمت در موسیقی از منظر اسلام برگزار گردید.
سی و پنجمین جشنواره بین المللی موسیقی فجر سال جاری در آن ۲۵۳ گروه از ۲۵ استان شركت كرده و هنرمندان این رویداد از دو طریق دعوت و شركت در فراخوان برای اجرای برنامه انتخاب شده اند كه ۶۰ درصد هنرمندان حاضر از راه فراخوان و ۴۰ درصد به صورت دعوتی در این رویداد به روی صحنه می روند.
تجلیل از بزرگانی همچون نادر مشایخی، افلیا پرتو، عاشیق حسن اسكندی و هوشنگ ظریف از دیگر بخشهای این دوره از جشنواره است كه تابحال از نادر مشایخی در اجرای اركستر فرهنگ و هنر در شامگاه جمعه ۲۵ بهمن در تالار رودكی قدردانی بعمل آمده است.
در كنار تهران استان های بوشهر، آذربایجان شرقی، خوزستان، گلستان، فارس، خراسان شمالی، زنجان، سیستان و بلوچستان و منطقه آزاد اروند میزبان این دوره از جشنواره در شهرهای مختلف كشور هستند.
مراسم اختتامیه سی و پنجمین جشنواره موسیقی فجر پنجشنبه اول اسفند در تالار وحدت طی مراسم ویژه ای با حضور مسؤلان كشوری و فرهنگی و هنری همراه با اهالی هنر بخصوص موسیقی و مردم برگزار می شود.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب