پژوهشی در تاریخ نماز از نگاهی نوین
به گزارش لباس دونی، اصفهان کاوش تفسیری، روایی و تاریخی در مناسک و جایگاه نماز مانند شکل نماز، نخستین نماز، نخستین مسجد و محراب و مناره، ازجمله مواردی است که در کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» نوشته داود اسماعیلی و زهرا کلباسی اشتری به آنها پرداخته شده است.
داود اسماعیلی، مدرس گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان و یکی از دو مؤلف کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز»، در گفتگو با ایسنا اظهار نمود: بخشی از آیات قرآن ناظر به نماز و مسائل در رابطه با آن است که هم از منظر فقهی و هم از منظر تفسیریِ موضوعِ مطالعه قرار می گیرد. از سویی مباحث مشترکی بین تاریخ و قرآن وجود دارد، ازجمله مهم ترینِ این آیات که با نگرش تاریخی هم میتوان به آنها پرداخت آیات در ارتباط با تغییر قبله، نماز خوف و نماز آیات است؛ به این مناسبت چند سال پیش و ضمن برخی پژوهش های تفسیری، با کتاب «تاریخ الصلاة فی الاسلام» نوشته دکتر جوادعلی آشنا شدم. جواد علی از پژوهشگران معاصر عراقی است که مطالعات عمیق و ارزشمندی را در رابطه با تاریخ عرب انجام داده و کتاب «المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام» بر پایه همین مطالعات سامان یافته و باعث شهرت نویسنده شده است.
او با اشاره به اینکه پژوهش خود در تاریخ نماز را به تعمق بخشیدن کتاب «تاریخ الصلاة» معطوف کرده است، اضافه کرد: بر مبنای توضیح جوادعلی در مقدمه، کتاب ابتدا به صورت سلسله مقالاتی با همین مبحث منتشرشده و سپس جواد علی آنها را گردآوری کرده و بعد از انجام تغییرات جزئی و افزودن مطالب جدید در چارچوب کتاب منتشر نموده است. وی در این کتاب با نگاه به فضای نزول آیات در ارتباط با نماز و رویکرد تاریخی که تخصص اوست، به تاریخ گذاری آیات در ارتباط با نماز و نشان دادن روند شکل گیری نمازهای چهار رکعتی، نماز جمعه، نماز میت، نماز باران و مباحثی دیگر پرداخته است. کتاب گویای تسلط جوادعلی بر منابع است، بااین حال به نظر می آید بر پایه مطالعات قبلیِ وی در تاریخ اسلام سامان یافته است. از این رو به علت این که هدف جوادعلی جمع آوری مختصری از منابع بوده، بعضی از اقوال و دیدگاه های تاریخی و هم برخی روایات ازقلم افتاده است؛ البته بااین حال به علت فقدان کتابی با این مورد در پژوهش های اسلامی میتوان این کتاب را از نوآوری جواد علی به شمار آورد.
این مدرس دانشگاه ضمن اشاره به محورها و نگاههای کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» اظهار داشت: نکته قابل توجه اینست که علیرغم وجود ترجمه های مختلف از کتاب تاریخ الصلاة، اما مطالعه عمیق ترِ این کتاب در گرو عمق بخشی به ۴ محور از محتوای کتاب است؛ از این رو تلاش شد ضمن عرضه ترجمه جدید از کتاب، این محورها هم به صورت مستقل موردمطالعه قرار گیرد و در پاورقی افزوده شود. محور اول بررسی تفسیری آیاتی است که در متن به آنها اشاره شده و محور دوم پرداختن به مجموع روایات در مورد نماز است چونکه جواد علی با تمرکز بر منابع اهل سنت به بخشی از آنها اشاره نموده است. محور سوم، مطالعه کامل منابع تاریخی در مبحث نماز است چونکه به علت اختصار بخشی از مطالب موجود در منابع تاریخی در کتاب بازتاب ندارد و محور چهارم آرای فقهی مذاهب پنج گانه در مبحث نماز است.
اسماعیلی اضافه کرد: البته هم در قسمت ترجمه و هم در بررسی محورهای پیش گفته، فقدان لیست منابع کتاب و هم ارجاع دهی نابسامان و نامنظم در نسخه های مختلف متن اصلی، انجام کار را با مشکل مواجه می کرد؛ بگونه ای که گاه در متن یا پاورقی های کتاب به نام یک کتاب یا نام یک نویسنده اشاره شده ولی آدرس دهی دقیقی انجام نشده است. وجود کتاب های مختلف با عناوین مشترک و هم نویسنده هایی که کتاب های گوناگونی دارند بررسی منابع را با مشکل مواجه می کرد؛ از این رو میتوان گفت تحقیق از منابع کتاب جواد علی محور پنجمی بود که در سرتاسر کتاب خویش را نشان می داد.
او تمایز کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» با کتاب جواد علی را در منابع شیعی خود دانست و اظهار داشت: از سویی باوجوداینکه جوادعلی خود شیعه است، اما با عنایت به محدودیت های سیاسی و اجتماعی زمان خود از منابع شیعه استفاده نکرده است. از این رو نیاز بود در کنار منابع اهل سنت به صورت ویژه به منابع شیعی و دیدگاه های تفسیری، تاریخی و فقهی شیعه توجه گردد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان در مورد منابع کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» هم بیان نمود: با عنایت به این دغدغه ها، پژوهش در همه ابعاد فوق و در برنامه ای فشرده به سرانجام رسید و تعداد منابع کتاب از حدود ۶۰ منبع عربی و لاتین به بیش ۲۱۰ منبع افزایش پیدا کرد. نتیجه کار به شکلی تشریح و تحقیق در کنار ترجمه کتاب جواد علی است و حجم بیشتر از نیمی از کتاب هم مطالبی است که به ترجمه کتاب افزوده شده و گاه تا ۴ صفحه پشت سر هم صرفا پاورقی و افزوده های جدید است. میتوان گفت برآیند نهایی پژوهشِ انجام شده بگونه ای است که برای طلاب و دانشجویان رشته های الهیات، علوم قرآن و حدیث و تاریخ قابل استفاده می باشد.
اسماعیلی ضمن اشاره به بخش های مختلف این کتاب اضافه کرد: تذکر این نکته را هم لازم می دانم که این کتاب فصل بندی مشخصی ندارد و جواد علی بعد از ورود به مبحث نماز و عرضه توضیحی کلی در رابطه با آن، به شکل نماز، نماز جماعت، تعداد نماز، اذان، مناره، محراب، مسجد، نماز میت و نماز باران و غیره پرداخته است؛ ازاین رو میتوان گفت کتاب «تاریخ الصلاة» مجموعه گفتارهایی در مورد نماز و مسائل در ارتباط با آن است. نکته دیگر این که ترجمه کتاب و افزوده های مختلف در حوزه تفسیر آیات، اسباب نزول، تحلیل های تاریخی و غیره هم متناسب با متن اصلی و در پاورقی عرضه شده است. همینطور پایبندی به نظم نسخه اصلی کتاب در چینش مطالب امکان تطبیق ترجمه و متن اصلی را فراهم می آورد.
او افزود: علیرغم اختصار مطالب کتاب به علت رویکرد وسیع و عمیق به محورهای پیش گفته، فرایند کار طولانی می شد و از این رو بعد از انجام بخشی از آن خانم دکتر زهرا کلباسی به این پروژه پیوستند تا روند کار تسریع شود.
همچنین زهرا کلباسی اشتری، پژوهشگر علوم قرآن و حدیث و مولف دیگر کتاب «پژوهش در تاریخ نماز» هم به ایسنا اظهار داشت: ترجمه کتاب تاریخ الصلاة اثر جواد علی به دو قسمت تقسیم شد و نیمی از ترجمه را من انجام دادم و نیمه دیگر آن با دکتر اسماعیلی بود. با عنایت به تخصص های متفاوتی که داشتیم تصحیح و تکمیل پاورقی های فقهی را دکتر اسماعیلی انجام دادند و تحقیقات تفسیری و علوم قرآنی هم به عهده من بود.
او کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» را دارای رویکرد جدیدی دانست و اضافه کرد: معمولا در پژوهش برای نماز، احکام نماز و فواید نماز بررسی می شود، ولی این کتاب رویکرد تاریخی داشت. کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» انواع نماز و ارکان مختلف آن ازجمله وضو، نماز، محراب، منبر و هر چیزی که به نماز ارتباطی پیدا می کند را به لحاظ تاریخی ریشه شناسی کرده بود و قدمت آنها را در قبل از اسلام، این که چه زمانی وارد اسلام شد و سیر تغییر نمازها را مورد واکاوی قرار داده بود. شکل نماز باران در زمان مشرکین و تفاوتش با اقامه آن توسط مسلمانان، نخستین مسجد، نخستین محراب، نخستین نمازی که خوانده شد، بیشتر و کامل تر شدن نمازها و غیره، موارد دیگری است که این کتاب به آن پرداخته است.
این پژوهشگر و نویسنده، علاقه مندان به تاریخ اسلام را به خواندن این کتاب دعوت کرد و اظهار داشت: نگرش از زاویه تاریخی به نماز، بُعد جدیدی است که می تواند برای عموم مسلمانان جذابیت داشته باشد. صرف نظر از برخی پاورقی های کتاب که شاید تخصصی باشند، اصل مباحث برای عموم و علاقه مندان به تاریخ اسلام قابل فهم و جذاب است. کتاب «پژوهش در تاریخ نماز» در حدود ۱۰۰ صفحه تألیف شده و حاصل حدود ۴ ماه پژوهش است.
به گزارش لباس دونی به نقل از ایسنا، کتاب «پژوهشی در تاریخ نماز» نوشته داود اسماعیلی و زهرا کلباسی اشتری، که به صورت پژوهش و همراه با تحقیق و ترجمه ای از کتاب «تاریخ الصلاه» نوشته جوادعلی، تاریخ نگار و از بزرگ ترین محققان عرب شناسی به انجام رسیده، از جانب انتشارات جهاد دانشگاهی واحد اصفهان راهی بازار کتاب شده و در قسمت فقه و اصول بیست و ششمین دوسالانه جایزه کتاب اصفهان هم برگزیده شده است،
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب